Kiedy organy podatkowe mogą dokonać blokady rachunku bankowego podatnika?

Jest to pytanie często zadawane przez Klientów Kancelarii. Zarówno tych, którzy obawiają się o swoje oszczędności, jak również tych dla których utrata dostępu do środków i rozliczeń bankowych oznacza realnie brak możliwości dalszego prowadzenia działalności gospodarczej i widmo upadłości.

Podstawa blokady rachunku bankowego podatnika

Na wstępie należy wyjaśnić, że blokada rachunku bankowego w każdym przypadku wiąże się z konkretnym postępowaniem (jest osadzona w odpowiedniej procedurze) i jest efektem uprzednich działań organu lub też samego podatnika.

Postępowanie egzekucyjne

Jako najczęstszy przykład sytuacji, w której dochodzi do zajęcia rachunku bankowego podatnika należy wskazać:

– wszczęcie postępowania egzekucyjnego – w związku z powstaniem zaległości podatkowej, czyli brakiem zapłaty podatku w terminie. W dużym uproszczeniu wyjaśnić należy, że podatek do zapłaty może wynikać albo z decyzji wymiarowej albo z deklaracji złożonej przez podatnika. Co do zasady bez decyzji lub deklaracji nie ma podatku, a zatem nie może powstać też zaległość podatkowa i zostać wszczęta egzekucja.

Decyzja o zabezpieczeniu

Do wyjątkowych sytuacji, w których organ pomimo braku zaległości podatkowej może dokonać blokady rachunku bankowego podatnika należy przed wszystkim decyzja zabezpieczająca wydawana w ramach postępowania zabezpieczającego oraz postanowienie o blokadzie konta wydawane w ramach procedury przeciwdziałania wykorzystywania sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych tzw. STIR:

– decyzja o zabezpieczeniu stanowi pierwszy wymieniony przypadek. Co ważne organ pomimo kilku rodzajów zabezpieczeń podatkowych w zdecydowanej większości wykorzystuje ten instrument w trakcie kontroli lub postępowania podatkowego, zatem przy należytej dbałości o swoje interesy w pewnym zakresie można się na niego przygotować, ponieważ organy podatkowe zawiadamiają na piśmie o wszczęciu kontroli i postępowania. Poza tym z praktyki Kancelarii wynika, że bardzo często nieformalną zapowiedzią blokady rachunku bankowego podatnika jest wezwanie go przez organ do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym (formularza ORD-HZ). Odnośnie do decyzji o zabezpieczeniu wyjaśnić trzeba, że stanowi ona podstawę nie tylko blokady rachunku bankowego, ale również ustanowienia hipoteki przymusowej, zastawu skarbowego, czy zastosowania wyjątkowo dolegliwego środka w postaci zajęcia wierzytelności przysługujących podatnikowi m.in. od kontrahentów, ZUS-u, czy Urzędów Skarbowych. W wyniku tych czynności kontrahenci danego podmiotu zawiadamiani są o zabezpieczeniu oraz toczącej się sprawie podatkowej, co bardzo często kończy współpracę pomiędzy podmiotami.

Blokada rachunku bankowego (STIR)

– w przypadku STIR mamy do czynienia chyba z najgroźniejszym dla podatnika instrumentem, ponieważ do blokady rachunku bankowego może dojść w sposób całkowicie niespodziewany. Organ dokonuje bowiem zajęcia rachunku na podstawie własnej analizy ryzyka wykorzystania sektora bankowego do dokonania wyłudzeń skarbowych (np. jeżeli kontrahentami podatnika są podmioty dopuszczające się nieprawidłowości, choć oczywiście podatnik może o tym nie wiedzieć). Ogólnie rzecz biorąc podstawą jest tu postanowienie Szefa Krajowej Administracji Skarbowej dot. blokady rachunku bankowego, jednak zanim podatnik fizycznie otrzyma przesyłkę z orzeczeniem kilka dni wcześniej dowie się o zajęciu rachunku. Innymi słowy do blokady konta może dojść już po wydaniu postanowienia, a organ nie musi czekać na doręczenia pisma podatnikowi.

Rygor natychmiastowej wykonalności

– jako wyjątkowy przypadek należy też wymienić nadanie decyzji nieostatecznej rygoru natychmiastowej wykonalności, kiedy to organ po wydaniu decyzji, ale przed jej uprawomocnieniem, czyli np. w terminie na złożenie odwołania wydaje postanowienie pozwalające na wszczęcie egzekucji z majątku podatnika, w tym np. zajęcie rachunku bankowego.

Inne przypadki

Dla porządku omawiając kwestię blokady rachunku bankowego należy też wspomnieć, że uprawnienie do zablokowania środków na rachunku ma również sam bank w sytuacji, gdy stwierdzi, że jego system jest wykorzystywany do popełniania przestępstw lub ukrywania korzyści pochodzących z przestępstw (podstawą mogą być tu przepisy ustawy prawo bankowe oraz ustawy o praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu). Obecnie bardzo często dzieje się to w przypadku operacji na znaczne kwoty dokonywanych przez obcokrajowców. Kompetencje w zakresie blokady rachunku bankowego posiada również prokurator, np. w związku z toczącym się postępowaniem karnym skarbowym.

Obrona przed blokadą rachunku bankowego podatnika

Niezależnie od powyższego należy podkreślić, że w każdej z procedur, która przewiduje możliwość zajęcia rachunku bankowego podatnikowi przysługują konkretne środki ochrony prawnej. Każdy rodzaj blokady ma bowiem swoją specyfikę i wymaga natychmiastowego podjęcia odpowiednich działań.

W przypadku postępowania egzekucyjnego najważniejsze możliwości obrony to zarzuty w sprawie egzekucji administracyjnej oraz skarga na czynność egzekucyjną. Podstawą zarzutu mogą być tylko przypadki wymienione w przepisach ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji jak np. nieistnienie obowiązku, błąd co do zobowiązanego, brak uprzedniego doręczenia zobowiązanemu upomnienia (jeżeli jest wymagane), wygaśnięcie obowiązku w całości albo w części, czy brak wymagalności obowiązku. Co ważne jeżeli zarzuty zostaną wniesione odpowiednio szybko (nie później niż 7 dni od doręczenia odpisu tytułu wykonawczego) to postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu do wydania ostatecznego postanowienia w sprawie zarzutów. Skarga na czynność egzekucyjną dotyczy zaś naruszeń o charakterze proceduralnym. Skarga nie wstrzymuje egzekucji i należy ją złożyć w terminie 7 dni od dnia doręczenia dokumentu będącego podstawą zaskarżonej czynności egzekucyjnej.

Od decyzji zabezpieczającej przysługuje podatnikowi prawo do złożenia odwołania. Odwołanie wnosi się do organu wyższego stopnia (co do zasady do Dyrektora Izby Administracji Skarbowej) za pośrednictwem organu podatkowego, który wydał decyzję w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji zabezpieczającej.

W przypadku blokady rachunku bankowego (STIR) oraz rygoru natychmiastowej wykonalności podatnikowi przysługuje uprawnienie do złożenia zażalenia na postanowienie organu. Co ważne, na wniesienie zażalenia jest tylko 7 dni od dnia doręczenia postanowienia. Odnośnie do blokady STIR wyjaśnić należy, że zaskarżeniu podlega jedynie postanowienie o przedłużeniu blokady rachunku bankowego, albowiem wcześniejsza blokada na okres do 72 godzin odbywa się na mocy żądania organu skierowanego do banku i nie ma możliwości się od niej odwołać.

Odblokowanie środków podatnika

Na koniec warto też wspomnieć, że podatnikowi niezależnie od możliwości kwestionowania działań organów (np. złożenia zażalenia) przysługuje prawo do wystąpienia z wnioskiem o wyłączenie pewnych składników jego majątku spod zajęcia czy egzekucji.

W postępowaniu egzekucyjnym można np. złożyć wniosek o zwolnienie spod egzekucji zajętego rachunku bankowego, czy innego składnika majątku, w postępowaniu zabezpieczającym podatnikowi przysługuje prawo do wystąpienia z wnioskiem o wyrażenie przez organ zgody na wypłatę środków z rachunku bankowego np. na zapłatę podatków czy wypłatę wynagrodzeń dla pracowników. Podobne uprawnienia przysługują podatnikowi w sytuacji blokady rachunku bankowego (STIR).

Należy podkreślić, że blokada rachunku bankowego podatnika jest zagadnieniem skomplikowanym i jednocześnie wyjątkowo niebezpiecznym dla jego interesów, dlatego bardzo istotne jest skorzystanie z pomocy profesjonalnej Kancelarii, która posiada doświadczenie w danej materii i będzie w stanie realnie pomóc Podatnikowi w obronie.

Łukasz Walasik, Partner