Odpowiedzialność odszkodowawcza doradcy podatkowego

Obowiązek ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania zawodu jest jedynym z atrybutów zawodów zaufania publicznego. Ubezpieczenie OC zabezpiecza nie tylko interesy samego doradcy podatkowego, ale również potencjalnych klientów na wypadek wyrządzenia im szkody w wyniku nienależytego wykonywania wobec nich czynności doradztwa podatkowego. Niestabilność i niespójność systemu prawa podatkowego może powodować błędy u nawet najbardziej doświadczonych doradców podatkowych, warto zatem zapoznać się z zakresem odpowiedzialności odszkodowawczej, której mogą oni podlegać.

Podstawa prawna odpowiedzialności odszkodowawczej doradcy podatkowego

Zgodnie z art. 43 ust. 1 ustawy o doradztwie podatkowym, w razie wyrządzenia szkody przy wykonywaniu czynności, o których mowa w art. 2 ust. 1, doradca podatkowy oraz osoby, z pomocą których czynności te wykonuje lub którym powierza ich wykonanie, ponoszą odpowiedzialność za szkodę na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym. Osobie korzystającej z usług doradcy podatkowego przysługiwać będzie zatem roszczenie majątkowe z tytułu naprawienia szkody powstałej w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy, bezpodstawnym wzbogaceniem, a także wyrządzonej przez czyn niedozwolony. W związku ze specyfiką relacji łączącej doradcę podatkowego z klientem będzie to zatem co do zasady odpowiedzialność kontraktowa wynikająca z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 k.c.). Rzadsze będą sytuacje wyrządzenia przez doradcę podatkowego szkody czynem niedozwolonym np. w przypadku niezachowania tajemnicy zawodowej.

Pociągnięcie doradcy podatkowego do odpowiedzialności kontraktowej opiera się na zawinieniu oraz związku przyczynowym między jego działaniem a powstałą szkodą. Ubiegający się o odszkodowanie nie jest jednak zobowiązany do udowodnienia winy doradcy podatkowego, która jest domniemywana, a jedynie do wykazania samego faktu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz zaistniałej szkody (tak wyrok SA w Katowicach z dnia 9 lipca 2009 r., sygn. V ACa 245/09). Naprawienie tejże szkody obejmuje zaś straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (art. 361 § 2 k.c.).

Doradca podatkowy powinien dochowywać należytej staranności przy wykonywaniu czynności zawodowych, która podlega ocenie przy uwzględnieniu profesjonalnego charakteru jego działania. Może on więc odpowiadać za przegranie sprawy, której skutek byłby korzystny dla strony, gdyby nie jego zaniedbania i błędy, wadliwą ocenę poszczególnych dokumentów i ich kwalifikację w płaszczyźnie prawno-rachunkowej, a także za nieskorzystanie ze środka procesowego przysługującego reprezentowanej stronie lub jego odrzucenie i wiele innych.

Warto wskazać, że odpowiedzialność za czynności wykonywane z pomocą innej osoby lub których wykonanie zostało takiej osobie powierzone spoczywa nadal wyłączenie na doradcy podatkowym, z którym podatnik zawarł umowę. Wspomniane osoby trzecie mogą odpowiadać za szkodę tylko wobec samego doradcy podatkowego w ramach stosunku ich łączącego. Doradca podatkowy odpowiada w tym wypadku na zasadzie ryzyka, bez uwzględniania jego winy w wyborze czy nadzorze danej osoby.

Ubezpieczenie OC doradcy podatkowego

Zgodnie z art. 44 ust. 1 u.d.p. doradca podatkowy podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności, o których mowa w art. 2 ust. 1. W przypadku niedopełnienia tego obowiązku w okresie braku ochrony ubezpieczeniowej doradca podatkowy nie może wykonywać czynności doradztwa podatkowego a wykonywanie ich wbrew temu przepisowi obarczone jest odpowiedzialnością dyscyplinarną.

Choć co do zasady zakres przedmiotowy ubezpieczenia obejmuje wyłącznie czynności, o których mowa w art. 2 ust. 1 Krajowa Rada Doradców Podatkowych zawarła w dniu 18 listopada 2024 r. umowę generalną, zgodnie z którą istnieje możliwość rozszerzenia tego zakresu m.in. na świadczenie usług rzeczoznawstwa, działalność naukowo-dydaktyczną czy doradztwo kadrowe i administrowanie płacami.

W § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 4 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotów wykonujących doradztwo podatkowe zastrzeżono natomiast, że minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte umową ubezpieczenia OC, wynosi równowartość w złotych 10.000 euro. W wielu sytuacjach kwota ta może okazać się jednak niewystarczająca, a doradca podatkowy powinien rozważyć ubezpieczenie się ponad podstawowe wymogi. Możliwe jest ubezpieczenie dodatkowe do określonej sumy lub tzw. ubezpieczenie nadwyżkowe, polegające na zmniejszaniu sumy gwarancyjnej o przyznane odszkodowanie po wyczerpaniu ubezpieczenia podstawowego przypadającego na dane zdarzenie.

Należy pamiętać jednak, że zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 lutego 2006 r., sygn. P 21/05, możliwe jest roszczenie zwrotne zakładu ubezpieczeń przeciwko profesjonalistom ubezpieczonym z tytułu OC w razie wypłacenia przez zakład odszkodowania za szkodę wyrządzoną umyślnie lub wynikłą z ich rażącego niedbalstwa. Wyrok ten znacząco osłabia ochronę jaką objęci są doradcy podatkowi, granice rażącego niedbalstwa podczas nawigacji przez wysoce niedoskonały system prawa podatkowego mogą bowiem sięgać dalej niż można by się spodziewać.

Podsumowanie

We wspólnym interesie doradcy podatkowego i klienta jest upewnienie się, że zakres ubezpieczenia OC, którym objęty jest doradca jest wystarczający tak przedmiotowo jak i kwotowo do pokrycia ewentualnej szkody mogącej powstać w związku z umową, która ma między nimi zostać zawarta. Podatnik powinien pamiętać, że to on bezpośrednio poniesie odpowiedzialność publicznoprawną w razie nienależytego wykonywania obowiązków podatkowych. Zniwelowanie skutków finansowych takiego stanu rzeczy zależy natomiast w dużej mierze od dobrze sporządzonej umowy z doradcą podatkowym.