Szacowanie podstawy opodatkowania przez urząd – jak się bronić i kiedy fiskus może to zrobić?

Wielu przedsiębiorców błędnie zakłada, że w razie kontroli urząd skarbowy zawsze musi opierać się na danych z ich ksiąg rachunkowych. Tymczasem, gdy organy uznają te dane za niewiarygodne lub niewystarczające, mogą zastosować procedurę szacowania podstawy opodatkowania. W praktyce oznacza to samodzielne ustalenie dochodu przez urząd – z pominięciem rzeczywistych danych podatnika.

Dla wielu podatników to sytuacja skrajnie niebezpieczna: prowadzi do wymiaru, dotkliwych sankcji, a niejednokrotnie – także postępowania karnego skarbowego. Warto zatem wiedzieć, kiedy fiskus może sięgnąć po szacunek, jak wygląda ten proces i w jaki sposób można skutecznie go zakwestionować.

Kiedy urząd może oszacować podstawę opodatkowania?

Szacowanie jest wyjątkiem od reguły i może być zastosowane wyłącznie w określonych sytuacjach. Przesłanki te są enumeratywnie wskazane w przepisach. Należą do nich:

• brak ksiąg podatkowych,
• prowadzenie ksiąg nierzetelnie,
• prowadzenie ksiąg niezgodnie z przepisami,
• brak innych danych niezbędnych do ustalenia podstawy opodatkowania.

Kluczowe jest to, że organ podatkowy musi wykazać, że podstawy do szacowania rzeczywiście zaistniały. Samo przypuszczenie lub ogólna ocena niskiej dochodowości nie wystarczą.

Metody szacowania podstawy opodatkowania

Jeśli urząd uzna, że nie może oprzeć się na danych księgowych, powinien wybrać jedną z sześciu ustawowych metod szacunkowych. To nie może być wybór przypadkowy – każda metoda ma swoją specyfikę i warunki zastosowania. Są to:

• Metoda porównawcza wewnętrzna – opiera się na danych z innych okresów działalności tego samego podatnika.
• Metoda porównawcza zewnętrzna – odnosi się do danych porównywalnych podatników z tej samej branży.
• Metoda remanentowa – polega na porównaniu wartości majątku przedsiębiorstwa na początku i na końcu okresu, z uwzględnieniem wskaźnika szybkości obrotu.
• Metoda produkcyjna – dochód szacuje się na podstawie wielkości produkcji oraz przypisanych jej kosztów i marży.
• Metoda kosztowa – wyjściem są koszty działalności, do których stosuje się typowy wskaźnik rentowności.
• Metoda udziału dochodu w obrocie – szacowanie dochodu poprzez odniesienie do wysokości obrotu i typowej marży w branży.

Wybór metody powinien zostać uzasadniony w sposób wyczerpujący i oparty na dostępnych danych rynkowych.

Najczęstsze błędy fiskusa przy szacowaniu

Z punktu widzenia sporów podatkowych kluczowe jest, że wiele decyzji opartych na szacowaniu obarczonych jest błędami formalnymi lub merytorycznymi. Najczęstsze z nich to:

• brak wykazania przesłanek do szacowania,
• wybór metody bez analizy dostępności danych,
• posługiwanie się nieporównywalnymi danymi referencyjnymi,
• nieprawidłowa kalkulacja marży lub obrotu,
• nieuwzględnienie dowodów przedstawionych przez podatnika.

Każdy z tych błędów może stanowić podstawę do skutecznego zakwestionowania decyzji podatkowej.

Jak skutecznie bronić się przed oszacowaniem dochodu?

Prawidłowa linia obrony wymaga aktywnego działania. W szczególności warto:

• wnosić zarzuty formalne – np. brak przesłanek do szacowania lub niewłaściwy wybór metody,
• żądać ujawnienia źródeł danych porównawczych – np. raportów branżowych, analiz, danych GUS,
• przedstawiać własne dowody – np. dokumenty księgowe, zestawienia, ekspertyzy, dane z rynku,
• wnosić o dopuszczenie biegłego – który może przygotować analizę alternatywną,
• zaskarżyć decyzję – najpierw w trybie odwoławczym, a następnie składając skargę do WSA.

Warto pamiętać, że szacowanie, mimo swojej „matematycznej” formy, nie jest czynnością czysto techniczną – często staje się przedmiotem szerokich sporów dowodowych, w których znaczenie mają również doświadczenie i strategia procesowa.

Rola pełnomocnika w sprawach szacowania dochodu

Sprawy dotyczące szacowania należą do najbardziej złożonych postępowań podatkowych. Wymagają jednoczesnego przygotowania zarzutów proceduralnych, analizy danych porównawczych i umiejętnego prowadzenia postępowania dowodowego.

W kancelarii Gawlas & Partnerzy:

• analizujemy przesłanki szacowania,
• formułujemy zarzuty prawne i dowodowe,
• przygotowujemy alternatywne kalkulacje,
• reprezentujemy klientów w postępowaniach podatkowych i przed sądami administracyjnymi.

Potrzebujesz pomocy?

Jeśli fiskus oszacował Twoją podstawę opodatkowania, nie czekaj. Skontaktuj się z nami – im szybciej podejmiesz działania, tym większe szanse na skuteczną obronę.

📧 warszawa@gawlas.pl
🌐 www.gawlas.pl/kontakt